نگاهی به آثار و اندیشه های یاشار کمال ؛ منظومه سرای پست مدرن
در ایران ، در گفت و گو با عین له غریب

برگ هنر: سال تولد یاشار کمال دقیقاً ۱۹۲۳ است، درست همان زمانی که نظام جمهوری لاییک به سرکردگی آتاتورک در ترکیه فعلی پا می گیرد، حال با توجه به این که اصولاً دوران حیات کمال در چارچوب این نظام نوین سپری می‌شود، به ندرت در آثار او، نمودی از دوران معاصر و عصر جمهوریت ترکیه را ملاحظه می کنیم و می شود گفت بیشتر فضای داستانی او به قرن نوزدهم یا به دوران عثمانی و پیش از عصر جمهوری تعلق دارد، علت این بی توجهی و بعضاً انکار این دوران جدید در آثار کمال چیست؟ آیا دنیای ذهنی کمال در مجموع قرن نوزدهمی وسنتی است و از دنیای نوین بسیار فاصله دارد؟
غریب: ببینید، درست است که جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۳ تاسیس شد، ولی تا زمانی که مظاهر این فضای جدید و متجدد به روستاها و شهرهای کوچک ترکیه برسد و آن اصلاحات عمیق و همه جانبه به رسمیت شناخته شود، حداقل ۳۰-۴۰ سال وقت لازم بود. بنا براین در زمانی که وی، کتاب های نخستینش را درفاصله میان ۲۳ تا ۴۰ سالگی اش به رشته نگارش در آورد، مظاهر نظام نوپای جمهوریت ترکیه هنوز به صورت کامل درمناطقی که یاشار کمال در آن جا به سر می برد، ملموس نشده بود. نکته مهم در این جاست که اصولاً با این که پس از جنگ جهانی اول و دوم ، به تدریج رویکرد سرمایه‌داری و لیبرالی در بیشتر مناطق ترکیه (مانند بیشتر نقاط دنیا) حاکم شده بود و نظام حکومتی آتاتورک هم بیشتر ملهم از نظام حکومتی آلمان، فرانسه و انگلستان بود اما گرایش اکثریت جامعه روستایی ترکیه، به سمت نظام سوسیالیستی شوروی بود، چون آن مناطق بیشتر در همسایگی روسیه قرار داشتند و کم‌تر از نظام رسمی حاکم پیروی می‌کردند. به همین دلیل ، یاشار کمال با توجه به ریشه روستایی‌اش و مناطقی که در آن‌ها به سر می برد، خیلی دیر با نظام جدید ترکیه خو گرفت . یاشار کمال زمانی که حدوداً ۳۰ سال داشت در شهر استانبول اقامت کرد، اما تا سال‌ها پس از اقامت در استانبول هم آن چنان اثری را از نظام نوین ترکیه و دستگاه فکری جدید آتاتورکی، در کارهای او ملاحظه نمی کنیم. او پیش از ورود به استانبول در منطقه خود، بیشتر عریضه نویسی می‌کرد و با مردم مناطق روستایی و شهر های کوچک سروکار داشت، یعنی همان کسانی که به لحاظ فکری به هیچ وجه با نظام جمهوری، سر سازگاری نداشتند و هنوز به صورت دقیق، به این درک نرسیده بودند که الگوی فکری زمانه تغییر کرده است و امپراطوری عثمانی جای خود را به نظام سیاسی جدیدی داده که بسیار متفاوت از نظام قبلی عمل می کند. به هرحال یاشار کمال مدتی پس از ورود به استانبول در روزنامه ای مانند جمهوریت شروع به کار کرد ، و سال‌ها بعد، با توجه به فضای شهری جدیدی که در آن به سر می برد و از نزدیک به عنوان یک روزنامه نگار، ناظر و شاهد بسیاری از اتفاقات مهم کشور در مرکز جمهوریت بود، تا اندازه ای با مسایل جدید آشنا شد و این آشنایی بر فضای ذهنی او به عنوان یک نویسنده، اندک تاثیری گذاشت. اما جالب است که حتی در این دوره و در مقام مقایسه با نویسندگان دیگر هم به سادگی نمی توانیم، ردپای فضای جمهوریت را پیدا کنیم . حالا اگر از من بپرسید که علت این قضیه را در چه چیزی باید جست و جو کرد؛ در پاسخ باید بگویم که به نظر من یاشار کمال در درون خود، هیچ گاه آن چنان با نظام جمهوری موافق نبود و قلباً بنیان های آن را نپذیرفت.اما چون نمی خواست و در واقع نمی توانست که با این شرایط جدید مقابله کند، به امور حاشیه ای روآورد و آن‌ها را در اثرش انعکاس داد. مثلاً در این دوران جدید نویسندگی اش به جای پرداختن به فضای عثمانی- اسلامی و توجه به سبک واقع‌گرایی سوسیالیستی، یا به طبیعت‌گرایی گرایش پیدا کرد(که در این جا هم البته خیلی زمان‌مند عمل نمی کند) و یا ترسیم گر کودکانی شد که به حاشیه رانده شده بودند که به نظر من، او کاملاً آگاهانه، این رویه جدید را برگزید. یعنی به خوبی می دانست که اگر قرار باشد که رمان هایی اجتماعی بنویسد که در درون شهرها می گذرند ، خواه نا خواه و اجباراً با این مسایل دست به گریبان می شود. پس او دانسته از مسایلی مرتبط با دولت، سیاست وجمهوریت فرار می کند والبته سعی می کند که از مسایل مرتبط با روستا هم کم‌تر بنویسد و در نهایت، مطالبی را به عنوان سوژه بر می گزیند که ذاتاً زمان‌مند نیستند و نمی توان گفت که به کدام دوره از حکومت آناتولی تعلق دارند.