کوششی در شناخت و پژوهش در آثار نیما

نیما یوشیج، شاعری که از سال ۱۳۰۰ با انتشار بخشی از منظومه‌ی افسانه در روزنامه‌ی قرن بیستم به سردبیری دوست شاعرش میرزاده عشقی به علت تازگی شعر در شیوه‌ی وصف و بیان احساسات عاشقانه، نگرش نو به جهان، نگاه تازه به اشیا و نمادین بودن مضامین، بسیار جلب‌توجه کرد. همچنان انتشار شعر “ای شب” او در سال ۱۳۰۱ در هفته‌نامه‌ی نوبهار به دلیل تازگی‌اش در خیال و وصف، بسیار تأثیرگذار بود و برخی شاعران نامدار معاصر او را به تقلید واداشت. به‌طور مشخص از دهه‌ی بیست خورشیدی نام و آثار نیما یوشیج به‌عنوان بنیانگذار شعر نو در ایران شناخته‌شده است. در سال ۱۳۲۹ احمد شاملو بار دیگر افسانه را با مقدمه‌ی خود منتشر کرد. در همین سال دو نامه بین نیما و شین پرتو درباره‌ی شیوه‌ها و شگردهای شعر نو منتشر شد. ابوالقاسم جنتی عطایی در ۱۳۳۳ به معرفی نیما یوشیج و انتشار قسمتی از اشعار او همت کرد. همچنان او در ۱۳۳۴ یک‌بار دیگر ارزش احساسات در زندگانی هنرپیشگان نیما و همچنین نیما، زندگانی و آثار او را در معرفی بیشتر شاعر و شعر او انتشار داد و در ۱۳۲۶ به انتشار مانلی، منظومه‌ی دیگری از شاعر پرداخت.۱
برگ هنر در این شماره از نگاه پنج شاعر و منتقد ادبی معاصر که سال‌هاست در زمینه‌ی شعر و ادبیات به جد کوشیده‌اند، به تأثیر نیما یوشیج و جریان شعر نیمایی در شعر امروز ایران پرداخته است. در میانه‌ی راه و درحالی‌که مقالات مربوط به بخش پرونده‌ی نیما یوشیج برای این شماره صفحه‌آرایی می‌شد، خبر انتشار کتاب “گزینه اشعار پرویز ناتل خانلری” کنجکاوی مشتاقان شعر و ادبیات را برانگیخت. در مقدمه‌ی این کتاب، استاد شفیعی کدکنی به‌غیراز معرفی جامع و بیان جایگاه بلند ادبی دکتر پرویز ناتل خانلری، درجایی نیز به‌زعم برخی اهالی ادب، با لحنی گزنده و داوری مطلق انگارانه نیما یوشیج را قضاوت کردند. شاپور جورکش و هیوا مسیح دو تن از شاعران پژوهنده که مقالاتشان در این شماره خواهد آمد، کتاب‌هایی با عنوان “بوطیقای شعر” و کتاب دوجلدی “فرهنگ شعر فارسی، از افسانه تا همیشه، نیما یوشیج” را در کارنامه‌ی خود دارند که در آن به‌تفصیل به واکاوی جریان شعر نیمایی و مصداق‌های آن در شاعران بعد از نیما پرداخته‌شده است. ایشان خواستند که درباره‌ی نیما، نقدی هم به آن بخش نظرات استاد شفیعی داشته باشند. نشریه‌ی “برگ هنر” همان‌گونه که در شماره‌ی نخست به مخاطبان محترم اعلام داشته بود؛ می‌خواهد برای انعکاس نظرات گوناگون (موافق یا مخالف یک موضوع نظری ) از شیفتگی یا تنفر پرهیز کند و در بازتاب چندآوایی جامعه‌ی فرهنگی، در عین مسئولیت، بی‌طرف و آزاد منشانه بر این میثاق متعهد باشد. این است که برگ هنر ضمن چاپ نظرات انتقادی آن شعر پژوهان، حق خود می‌دانند که نظرگاه در ابتدای این سرمقاله درباره‌ی نیما و در ادامه‌ی این سطور درباره‌ی دکتر شفیعی بیان دارند.ُ
پژوهشگر و شاعر معاصر و آیندگان، محمدرضا شفیعی کدکنی، کسی که راهی روشمند در ادبیات را با کوله باری از ارزشمند برای رهروان یا منتقدانش نشان می‌دهد. او شاعری است که در کوچه‌باغ نیشابور با نیما هم‌نوا می‌شود و در تاریخ شاعری‌اش با دو بال فرم کلاسیک و نوپرواز کرده است. همچنین او ادیب برجسته‌ای است که با آثار نظری و انتقادی‌اش اهمیت ویژه‌ای دارد که برای اهل ادب مبرهن است. زبان شعر در نثر صوفیه، غزلیات شمس و… و صدها جستار وی در تاریخ نظم و نثر در محیط محاسبه نمی‌گنجد. چگونه می‌توان عنوان بزرگ‌مرد ادب فارسی را به‌به شفیعی کدکنی نداد،، هنگامی‌که حتی در سطور انتهای اثری موجز هم دریچه‌ای از نقد چهارجانبه به وسعت تاریخ ادبیات می‌گشاید!
مقدمه‌اش در تازیانه‌های سلوک حتی به منتقدانش نوعی جهان‌بینی و نگاه به بزرگان ادبی را ارائه می‌دهد که هیچ شخصیتی را سیاه یا سفید نبینند. .جه روشن ایشان به‌عنوان پژوهشگری دقیق از زبان شعر، موسیقی شعر، سبک‌شناسی و تصحیح متون می‌گوید و وجه دیگرشان شاعرانگی‌ای است که گاه جایگزین دلایل متقن در آثار پژوهشی‌شان می‌شود. استاد شفیعی همیشه اذعان داشتند که همه را باید خاکستری دید و بت‌تراشی نکرد؛ پس از روحیه‌ی ایشان نقدپذیری دور نیست. ازآنجا سخن شفیعی کدکنی همیشه مورد استناد دیگران قرار می‌گیرد و تسلط ایشان بر بخشی از سرزمین ادبیات فارسی بلامنازع است؛ رسالت سنگین ایشان قطعاً با نقد و بررسی طول و عرض کلمات کلامشان کامل خواهد شد. بی‌شک اندیشه‌ی اندیشمندان محترم است، اما مقدس نه؛ مرز انتقاد و به زشتی بردن نام بزرگان هم به ظرافت باید رعایت شود بی جسارت، چنان‌که سعی ما بر آن بوده و هست. وظیفه‌ی نشریات به‌عنوان پایگاه چندصدایی، دلیلی است برای آنچه در این نشریه می‌خوانید.
مخاطبان ارجمندی که استاد شفیعی و دیگر ستارگان ادبی را می‌شناسند، فرهیخته و وارسته سخنان را قضاوت می‌کنند نه سخنوران را و اطمینان خاطر ما ازاین‌جهت جرأت بیشتری برای اشاعه‌ی نظرات مختلف داده است، همچنان که استاد شفیعی نیز سخن‌سنجی ما را مؤید اهمیت و ارزش سخنان خود می‌دانند.
برگ هنر از نظرات مقابل و مخالف با مطالب درج‌شده در این شماره، نه‌تنها صمیمانه استقبال می‌کند، بلکه از دوستان فرهیخته و نقّاد چنانچه نقدی بر نقدهای نویسندگان این شماره داشته باشند و نظرات ارزشمند خود را برایمان بفرستند، پیشاپیش قدردان و سپاسگزار است.
امیدواریم برگ هنر که در این عصر پر چالش ، تازه بر شاخه ای از درخت تنومند و کهن سال فرهنگ این سرزمین جوانه زده ، بتواند طبع بلند شما بزرگواران را در خور باشد و با مهر شما ، بپاید و دوام یابد .